Yangi O‘zbekiston-huquqiy demokratik davlat: inson huquq va erkinliklarini himoya qilishning huquqiy asoslari, qonunchilikni yanada rivojlantirish istiqbollari

Barchamizga ma’lumki, bosh qomusimiz bu - Konstitusiya. Konstitusiya nafaqat yuristlar uchun balki O‘zbekistonning har bir fuqarosi uchun
dastur-ul-amaldir. Zero, har bir rivojlangan davlat o‘z milliy konstitusiyasiga egadir va har qanday huquqiy demokratik davlatda inson huquqlari va erkinliklari oliy qadriyat deb tan olingan ekan, shu davlatlarning konstitusiyasida eng muhim qoidalar sifatida belgilangan. Bu borada xalqaro hujjatlarda qayd etilgan qat’iy qodalar mavjud bo‘lib, ulardan: 1948 yilda qabul qilingan “Inson huquqlari bo‘yicha umumjahon deklarasiyasi”, 1966 yilda qabul qilingan “Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi, iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy huquqlar to‘g‘risida”gi xalqaro paktlarda inson huquqlari-erkinliklari va ularni muayyan holatlarda cheklash bo‘yicha ham qoidalar aks ettirilgan. Ushbu qoidalar qonuniylik, maqsadga muvofiqlik va zaruriyat prinsiplaridan kelib chiqib qo‘llanadi. Xususan, Qonuniylik prinsipi-Inson huquqlari va erkinliklarini faqat qonuniy asosda cheklash mumkinligini bildirsa, Maqsadga muvofiqlik prinsipi - Inson huquqlari va erkinliklarini cheklashda xalqning roziligini ifodalaydi. Davlatning, shaxsning huquqlari, erkinliklari va manfaatlariga aralashuvi zaruriyat tamoyili asosida amalga oshiriladi. Bunda shaxsga yetkaziladigan zarar o‘rnini qoplash masalasi diqqat-markazida bo‘ladi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasida shaxsning huquq va erkinliklari davlat tomonidan kafolatlanishi va himoya qilinishi belgilangan bo‘lsa-da, asosiy qonunning o‘zi hamda qonunchilik hujjatlarida ham inson huquq va erkinliklarini cheklashga oid qoidalar mavjud. Bu qoidalar qachon va qanday amalga oshirilishini quyidagi 3 ta holatda ko‘rish mumkin.
-birinchidan, boshqa shaxslarning huquqlariga zarar yetkazmaslik uchun cheklovlar o‘rnatish. Masalan, qarzdorga nisbatan sud va boshqa organlarning hujjatlariga asosan ijro ishi yuritish jarayonida ushbu organlar tomonidan belgilangan cheklovlar. Xususan, O‘zbekiston Respublikasidan chiqishiga vaqtincha cheklov joriy qilinishi yoki davlat ijrochi tomonidan qarzdorning hisob-varag‘ida saqlanayotgan pul mablag‘larini xatlanishi uning o‘z
hisob-varag‘idan foydalana olmasligi bunga misoldir.
-ikkinchidan, shaxs tomonidan sodir etilgan huquqbuzarlik yoki jinoyat uchun jazo sifatida belgilash. Bu cheklashlar sud qarori yohud hukmi asosida amalga oshiriladi. Xususan, shaxsni ma’muriy qamoqqa olish, O‘zbekiston Respublikasi hududidan ma’muriy tarzda chiqarib yuborish (chet el fuqarolarini va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarga nisbatan qo‘llaniladi), muayyan huquqdan mahrum qilish (masalan, avtotransport vositasini haydash huquqidan yoki ma’lum sohada (lavozimda) ishlashdan vaqtincha mahrum qilish cheklash), ozodlikdan cheklash yoki mahrum qilish bilan bog‘liq jazolar bunga misoldir.
-uchinchidan, davlat xavfsizligi va jamoat tartibini saqlash maqsadida qo‘llaniladigan cheklovlar. Xususan, pandemiya e’lon qilingan davrda karantin joriy etilishi munosabati bilan shaxslarning erkin harakatlanishining cheklanishi yoki favqulodda vaziyat joriy qilingan hududlarda ma’lum vaqt doirasida ayrim harakatlarning cheklanishi bunga misoldir.

Surxondaryo viloyat sudi
jinoyat ishlari bo‘yicha sudlov
hay’ati sudya katta yordamchisi D.Mamataliyev